Băng phiến là gì ? ứng dụng của băng phiến
Băng phiến là gì ? băng phiến có tên là Naphthalen, naphathalin, hắc ín trắng, long não, nhựa trắng… Đây là chất rắn dạng tinh thể có màu trắng. Công thức phân tử của hợp chất là C10H8 vơi 2 vòng benzen gắn với nhau.
Băng phiến hay Naphthalen là một hợp chất hydrocacbon thơm có nguồn gốc từ nguồn hóa thạch.
Hợp chất này được tìm thấy trong khoảng năm 1819-1820 khi 2 nhà khoa học phát hiện có 1 chất rắn khi tiến hành chưng cất nhựa than đá. Nhưng phải đến tận 5 năm sau Michael Faraday xác định được công thức hóa học của naphthalen là C10H8 và cấu trúc 2 vòng benzen được khẳng định bởi Carl Graebe vào năm 1869.
Tính chất vật lý
- Thể chất: Chất rắn, kết tinh dạng tinh thể có màu trắng.
- Mùi: Có mùi hắc ín của than.
- Khối lượng riêng: 1.145 g/cm³ (15.5 °C).
- Nhiệt độ nóng chảy: 78,2 °C.
- Nhiệt độ sôi: 217,97 °C.
- Tính tan: Không tan trong nước. Tan ít trong dung môi ancol, tan nhiều trong dung môi hữu cơ như benzen, CCl4, CCl3, toluen…
Tính chất hóa học
Các phản ứng đặc trưng của Naphthalen, băng phiến là:
Phản ứng thế (Substitution reactions):
Phản ứng với halogen: Naphthalene có thể phản ứng với brom (Br₂) trong điều kiện có mặt của xúc tác (như Fe) để tạo ra sản phẩm bromonaphthalene.
C10H8+Br2 =>C10H7Br+HBr (xúc tác sắt)
Phản ứng oxy hóa (Oxidation reactions):
Phản ứng với KMnO₄: Naphthalene có thể bị oxy hóa bởi potassium permanganate (KMnO₄) trong môi trường axit để tạo ra axit naphthalen-1-carboxylic và axit naphthalen-2-carboxylic.
C10H8+KMnO4→C9H6O2+MnO2+KOH
Phản ứng với axit (Reactions with acids):
Phản ứng với axit sulfuric: Naphthalene phản ứng với axit sulfuric để tạo ra naphthalenesulfonic acid.
C10H8+H2SO4→C10H7SO3H+H2O
Phản ứng cộng (Addition reactions):
Phản ứng với hydro halide: Naphthalene có thể tham gia vào phản ứng cộng với hydro halide (như HCl) để tạo ra halogenated naphthalenes.
C10H8+HCl→C10H9Cl
Phản ứng trùng hợp (Polymerization reactions): Khi đun nóng naphthalene đến nhiệt độ cao, nó có thể trùng hợp để tạo ra các polymer hoặc hợp chất phức tạp khác.
Điều chế Naphthalen
Trước kia, Naphthalen là sản phẩm từ dầu nặng qua quá trình tinh chế dầu mỏ. Ngày nay, Naphthalen được điều chế từ nhựa than đá chưng cất tại nhiệt độ 170-230 độ C và cho qua dung dịch NaOH để loại bỏ phenol.
Ứng dụng của Naphthalen trong cuộc sống
Naphthalen có nhiều ứng dụng trong đời sống. Tùy thuộc vào băng phiến tự nhiên hay nhân tạo để chọn loại băng phiến phù hợp với mục đích sử dụng.
Tác dụng trong đuổi chuột, côn trùng
Băng phiến thường được bỏ vào góc tủ, chạn để đuổi chuột hoặc côn trùng. Nhờ khả năng bay hơi, chúng tỏa ra mùi hăng cực mạnh, đồng thời có vị ngọt nên dễ thu hút các loại gián, chuột, côn trùng. Khi hít phải hơi băng phiến chuột, gián sẽ bị tê liệt hệ thần kinh, mất phương hướng và thậm chí gây chết nếu ăn phải.
Sử dụng trong y học
Với Naphthalen chiết xuất từ cây long não chúng có công dụng điều trị một số bệnh:
- Tác dụng lên hệ thần kinh ngoại vi: Kích thích nhẹ hệ thần kinh ngoại vi, giảm đau thần kinh.
- Tác dụng kháng khuẩn: Ngăn ngừa một số vi khuẩn, nấm gây bệnh trên da như tụ cầu, liên cầu, song cầu phế viêm; trực khuẩn đại tràng…
- Trong đông y, long não có tác dụng thanh nhiệt, khai khiếu, tỉnh thần. Chủ trị đau họng, đau ngực bụng, loét miệng, đau mắt, sốt cao kéo dài…
Ứng dụng trong sản xuất
- Naphthalen là một nguyên liệu quan trọng trong quá trình sản xuất anhiđrit phtalic, naphtalol, naphtylamin, tetralin và decalin.
- Ngoài ra Naphthalen cũng được sử dụng trong sản xuất thuốc nhuộm, thuốc diệt nấm, côn trùng, thuốc trừ sâu, chất bảo quản gỗ, nhựa tổng hợp…
Độc tính của Naphthalen
Băng phiến được sản xuất từ Naphthalen được sử dụng rất phổ biến trong các hộ gia đình để xua đuổi chuột, gián, côn trùng… Chúng có khả năng thăng hoa chuyển từ thể rắn sang thể khí ngay ở cả nhiệt độ thường.
Chính vì vậy tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho con người khi hít phải hoặc nuốt nhầm; đặc biệt là với trẻ nhỏ, phụ nữ có thai. Đặc biệt khi hơi băng phiến bám quần áo khi cất tủ lâu có thể gây kích ứng da hoặc ngộ độc khi hít phải. Khi trẻ nhỏ tiếp xúc với lượng lớn Naphthalen có thể xuất hiện tình trạng thiếu máu do các tế bào hồng cầu bị phá hủy. Trẻ em rất dễ nhầm băng phiến là kẹo và nuốt nhầm.
Một số thử nghiệm trên chuột khi tiếp xúc với hơi naphthalen nồng độ 30ppm liên tục 6h/ngày, 5 ngày/tuần trong 2 năm cho thấy naphthalen kích thích sự phát triển của các khối u phổi, mũi, dạ dày…
Có 2 dạng ngộ độc Naphthalen:
- Ngộ độc cấp: Xuất hiện các triệu chứng buồn nôn, choáng váng, nhức đầu, bồn chồn, kích động, co giật, hôn mê, có thể tử vong.
- Ngộ độc mạn: Thiếu máu do hồng cầu bị vỡ, hoại tử gan. Bệnh nhân mệt mỏi, hay cáu gắt, trẻ em chậm lớn; tiêu chảy kéo dài, viêm đường hô hấp, tổn thương võng mạc, giảm thị lực…
Lưu ý khi sử dụng Naphthalen
Để sử dụng Naphthalen an toàn cần lưu ý những điều sau trong quá trình sử dụng:
- Chỉ nên dùng 1-2 viên băng phiến trong tủ quần áo. Khi mở tủ lấy đồ cần thao tác nhanh để tránh hơi băng phiến thoát ra.
- Không sử dụng băng phiến trong không gian hẹp, kín như nhà vệ sinh, phòng kín, không gian sinh hoạt để tránh gây ngộ độc. Đồng thời không để băng phiến tại nơi lộng gió để hạn chế sự bay hơi của naphthalen.
- Phơi quần áo dưới nắng để hơi độc băng phiến bay hết trước khi dùng.
- Để băng phiến tránh xa tầm với của trẻ nhỏ vì hình dạng và màu sắc rất giống kẹo dễ khiến trẻ em nuốt nhầm.
- Nếu bắt buộc phải dùng băng phiến nhân tạo nên ưu tiên sử dụng băng phiến điều chế từ diclobenzen..
- Trong y học, chỉ sử dụng băng phiến khi có sự chỉ định của bác sĩ.
Bài Viết Liên Quan: