Mục lục bài viết

Tái Chế Rác Thải Xây Dựng và Phá Dỡ (C&D): Biến Gạch Vữa Thành Tài Nguyên

Chứng kiến sự thay da đổi thịt mạnh mẽ của các đô thị Việt Nam, đặc biệt là tại đầu tàu kinh tế TP. Hồ Chí Minh, không ai có thể phủ nhận vai trò động lực của ngành xây dựng. Những tòa nhà cao tầng hiện đại, những khu đô thị mới khang trang, những công trình hạ tầng giao thông trọng điểm (như tuyến Metro, đường vành đai, sân bay mới) mọc lên không ngừng là minh chứng cho sự phát triển và tiến bộ.

Tuy nhiên, ẩn sau sự năng động đó là một thực tế ít được chú ý hơn nhưng lại vô cùng nhức nhối: sự phát sinh của một khối lượng khổng lồ rác thải từ chính các hoạt động xây dựng, cải tạo và phá dỡ công trình (thường được gọi tắt là Rác thải xây dựng – Construction and Demolition waste).

Rác thải xây dựng, bao gồm bê tông vỡ, gạch vụn, gỗ thừa, kim loại phế liệu, đất đá thải…, đang trở thành một trong những dòng chất thải rắn lớn nhất về khối lượng trên toàn cầu cũng như tại Việt Nam. Việc xử lý chúng theo cách truyền thống – chủ yếu là vận chuyển đến các bãi chôn lấp hoặc thậm chí là đổ thải bừa bãi – không chỉ gây áp lực khủng khiếp lên quỹ đất, làm lãng phí tài nguyên quý giá mà còn tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm môi trường nghiêm trọng.

Trước bối cảnh đó, tái chế Rác thải xây dựng nổi lên như một giải pháp tất yếu, một hướng đi chiến lược để quản lý bền vững dòng chất thải này, biến “gạch vữa phế thải” thành nguồn tài nguyên có giá trị, góp phần bảo vệ môi trường, tiết kiệm chi phí và thúc đẩy nền kinh tế tuần hoàn trong ngành xây dựng.

Phần 1: Tìm Hiểu Về Rác Thải Xây Dựng và Phá Dỡ (C&D)

1.1. Định nghĩa và Phạm vi:

Rác thải xây dựng là thuật ngữ dùng để chỉ tất cả các vật liệu rắn phát sinh từ quá trình xây dựng mới, sửa chữa, cải tạo, nâng cấp và phá dỡ các công trình xây dựng dân dụng (nhà ở, tòa nhà văn phòng, trung tâm thương mại…), công nghiệp (nhà máy, nhà xưởng…) và hạ tầng (đường sá, cầu cống, sân bay…). Cần phân biệt Rác thải xây dựng với rác thải rắn sinh hoạt (MSW), mặc dù tại công trường hoặc trong quá trình thu gom có thể xảy ra sự lẫn lộn nhất định.

1.2. Thành phần Cấu tạo:

Thành phần của Rác thải xây dựng rất đa dạng và thay đổi tùy thuộc vào loại hình công trình, tuổi đời công trình (đối với phá dỡ) và giai đoạn thi công. Các thành phần chính bao gồm:

Vật liệu Khoáng/Trơ (Inert/Mineral Materials): Thường chiếm tỷ trọng lớn nhất về khối lượng.

Bê tông: Từ móng, cột, dầm, sàn, tường…
Gạch, Ngói, Đá xây, Gốm sứ: Từ tường, mái, nền, vật liệu trang trí…
Vữa xây, trát.
Nhựa đường (Asphalt): Từ mặt đường cũ bị phá dỡ.
Đất, Đá, Cát, Sỏi: Phát sinh từ hoạt động đào móng, san lấp mặt bằng.

Gỗ: Gỗ tự nhiên hoặc gỗ công nghiệp từ khung nhà, sàn, cửa, ván khuôn, pallet, bao bì…

Kim loại:

Kim loại đen: Chủ yếu là thép cốt trong bê tông (rebar), thép kết cấu (thép hình), tôn lợp, ống thép…
Kim loại màu: Nhôm (khung cửa, vách kính, tấm ốp), Đồng (dây điện, ống nước), Chì (trong các công trình cũ), Kẽm… Kim loại có giá trị thu hồi cao.

Nhựa: Ống nước (PVC, HDPE), vật liệu cách nhiệt (xốp Polystyrene – EPS, XPS), tấm lợp nhựa, dây điện, bao bì nilon, khung cửa nhựa…

Thạch cao (Gypsum/Drywall): Tấm tường, trần thạch cao.

Kính: Từ cửa sổ, cửa ra vào, vách ngăn…

Vật liệu Lợp mái: Ngói, tấm lợp xi măng, tấm lợp bitum (asphalt shingles), tấm kim loại…

Chất thải Nguy hại: Cần được nhận diện và quản lý đặc biệt.

Amiăng: Trong các tấm lợp fibro xi măng, vật liệu cách âm, cách nhiệt ở các công trình cũ. Cực kỳ nguy hiểm khi phát tán sợi vào không khí.
Sơn chứa Chì: Trong các lớp sơn cũ của công trình xây dựng trước đây.
Gỗ đã qua xử lý hóa chất: Chứa các chất bảo quản độc hại (CCA…).
Dung môi, Sơn thừa, Keo dán, Hóa chất xây dựng.
Thủy ngân: Trong các bộ điều nhiệt, đèn huỳnh quang cũ.
Đất bị ô nhiễm từ các hoạt động trước đó tại khu vực.

Các loại khác: Vật liệu cách nhiệt (sợi thủy tinh, bông khoáng), bao bì các loại, xà bần hỗn hợp…

1.3. Nguồn gốc Phát sinh:

Xây dựng mới: Đất đá đào móng, vật liệu thừa, bao bì, gỗ ván khuôn…
Cải tạo, Sửa chữa: Vật liệu cũ bị tháo dỡ (gạch, vữa, gỗ, cửa…), vật liệu thừa từ phần xây mới.
Phá dỡ: Nguồn phát sinh lớn nhất và phức tạp nhất, bao gồm tất cả các thành phần của công trình bị phá bỏ.

1.4. Quy mô Vấn đề:

Rác thải xây dựng là một trong những dòng chất thải rắn có khối lượng lớn nhất trên thế giới, chiếm tỷ trọng đáng kể trong tổng lượng rác thải phát sinh. Tại Việt Nam, với tốc độ đô thị hóa và đầu tư xây dựng hạ tầng diễn ra mạnh mẽ trong nhiều năm qua, lượng Rác thải xây dựng phát sinh ước tính lên đến hàng chục triệu tấn mỗi năm, và con số này được dự báo sẽ tiếp tục tăng.

Riêng tại TP. Hồ Chí Minh, với hàng ngàn công trình lớn nhỏ được triển khai liên tục, khối lượng Rác thải xây dựng là cực kỳ lớn, tạo áp lực khổng lồ lên hệ thống quản lý chất thải và các bãi chôn lấp vốn đã hạn hẹp về diện tích và khả năng tiếp nhận.

Phần 2: Quy trình Tái chế Rác thải xây dựng

Tái chế Rác thải xây dựng là một quy trình gồm nhiều công đoạn, đòi hỏi sự phối hợp từ công trường đến nhà máy xử lý chuyên dụng:

2.1 Phân loại tại nguồn và Quản lý tại Công trường:

Đây là bước quan trọng nhất để nâng cao hiệu quả và chất lượng tái chế. Thay vì để tất cả các loại vật liệu trộn lẫn vào nhau, cần thực hiện phân loại riêng biệt các dòng vật liệu chính (bê tông, gạch, gỗ, kim loại, thạch cao…) ngay tại nơi phát sinh trên công trường.
Sử dụng các thùng chứa hoặc khu vực tập kết riêng cho từng loại vật liệu.
Áp dụng các kỹ thuật phá dỡ có chọn lọc (selective demolition) hoặc tháo dỡ cẩn thận (deconstruction) thay vì phá hủy hoàn toàn để tối đa hóa khả năng thu hồi vật liệu nguyên vẹn hoặc ít bị lẫn tạp chất nhất.
Đào tạo công nhân về tầm quan trọng và cách thức phân loại.

2.2 Thu gom và Vận chuyển:

Sử dụng các phương tiện vận chuyển phù hợp (xe ben, xe container chuyên dụng) để thu gom Rác thải xây dựng đã phân loại hoặc hỗn hợp từ công trường đến các điểm tập kết hoặc cơ sở xử lý.
Cần có quy định chặt chẽ và giám sát để ngăn chặn tình trạng đổ trộm Rác thải xây dựng ra môi trường – một vấn nạn khá phổ biến ở Việt Nam hiện nay.

2.3 Xử lý tại Cơ sở Tái chế C&D:

Tiếp nhận và Phân loại Sơ bộ: Rác thải được đổ vào khu vực tiếp nhận. Các vật thể quá khổ, các tạp chất lớn (như rác sinh hoạt lẫn vào) hoặc các vật liệu có giá trị cao dễ nhận biết (kim loại lớn, gỗ tốt) có thể được tách ra bằng thủ công hoặc cơ giới. Sàng lọc ban đầu để loại bỏ đất, cát mịn.

Giảm Kích thước (Nghiền/Xay): Các khối bê tông, gạch, đá, nhựa đường lớn được đưa vào các máy nghiền hàm (jaw crusher), máy nghiền phản kích (impact crusher) hoặc máy nghiền côn (cone crusher) để phá vỡ thành các kích thước nhỏ hơn, đồng đều hơn. Gỗ có thể được đưa vào máy băm (chipper) hoặc máy nghiền (grinder).

Sàng lọc và Phân tách Chuyên sâu: Vật liệu sau khi nghiền được đưa qua hệ thống sàng nhiều tầng với các kích thước mắt lưới khác nhau để phân loại thành các nhóm cốt liệu có kích cỡ đồng nhất (ví dụ: đá 0-4, đá 4-8…). Các công nghệ phân tách tiên tiến hơn có thể được sử dụng để nâng cao độ tinh khiết:

Tách Từ tính: Nam châm điện mạnh loại bỏ các kim loại đen (sắt thép).
Phân loại bằng Khí/Sàng Gió: Dùng luồng khí thổi để tách các vật liệu nhẹ (giấy, nhựa, gỗ vụn, xốp…) ra khỏi cốt liệu nặng hơn.
Phân loại bằng Nước (Tuyển nổi/Tỷ trọng): Sử dụng nước để tách các vật liệu dựa trên tỷ trọng (gỗ, nhựa nổi lên; đá, bê tông chìm xuống).
Phân loại Thủ công: Công nhân đứng trên băng chuyền để nhặt bỏ các tạp chất còn sót lại hoặc tách các vật liệu cụ thể.
Phân loại bằng Cảm biến (Ít phổ biến hơn): Sử dụng camera, cảm biến quang học, tia X… để nhận diện và tách tự động các vật liệu khác nhau.

Xử lý theo Từng loại Vật liệu:

Bê tông, Gạch, Đá, Nhựa đường: Sau khi nghiền và sàng lọc, chúng trở thành Cốt liệu Tái chế (Recycled Aggregate), bao gồm Cốt liệu Bê tông Tái chế (RCA), Cốt liệu Nhựa đường Tái chế (RAP). Các loại cốt liệu này có thể được sử dụng cho nhiều mục đích: làm lớp nền, móng đường giao thông; vật liệu san lấp; cốt liệu cho bê tông không kết cấu hoặc bê tông cường độ thấp; RAP có thể được tái sử dụng trực tiếp trong hỗn hợp bê tông nhựa nóng mới. Việc sử dụng RCA trong bê tông kết cấu mới đòi hỏi kiểm soát chất lượng nghiêm ngặt.
Gỗ: Gỗ sạch có thể được băm thành dăm gỗ dùng làm ván ép công nghiệp (ván dăm), nhiên liệu sinh khối cho lò đốt, vật liệu phủ cảnh quan (mulch), độn chuồng trại hoặc nguyên liệu cho ủ compost. Gỗ đã qua xử lý hóa chất hoặc sơn phủ cần được xử lý riêng biệt như chất thải nguy hại hoặc sử dụng làm nhiên liệu trong các lò đốt có kiểm soát khí thải.
Kim loại: Sau khi được tách riêng (bằng nam châm hoặc các phương pháp khác), kim loại đen và màu được chuyển đến các nhà máy luyện kim để nấu chảy và tái chế thành kim loại mới (như đã mô tả trong bài về tái chế kim loại). Đây là dòng vật liệu có giá trị kinh tế cao nhất trong Rác thải xây dựng.
Thạch cao (Tấm Drywall): Nếu sạch, có thể được nghiền thành bột, loại bỏ lớp giấy bọc và tái chế thành tấm thạch cao mới hoặc sử dụng làm phụ gia cải tạo đất (cung cấp canxi và lưu huỳnh). Quá trình này đòi hỏi nguồn nguyên liệu đầu vào được phân loại tốt.
Kính, Nhựa, Vật liệu lợp mái: Khả năng tái chế phụ thuộc vào loại vật liệu, mức độ lẫn tạp chất và thị trường tiêu thụ tại địa phương. Thường khó tái chế hơn và một phần có thể trở thành rác thải còn lại.

Kiểm soát Chất lượng: Vật liệu tái chế, đặc biệt là cốt liệu, cần được kiểm tra các chỉ tiêu cơ lý, hóa học để đảm bảo đáp ứng các tiêu chuẩn kỹ thuật cho từng ứng dụng cụ thể.

Phần 3: Lợi ích Vượt trội của Tái chế Rác thải xây dựng

Việc đẩy mạnh tái chế Rác thải xây dựng mang lại những lợi ích to lớn và bền vững:

3.1. Lợi ích Môi trường:

Giảm Áp lực Khổng lồ lên Bãi chôn lấp: Rác thải xây dựng cực kỳ cồng kềnh và chiếm diện tích lớn. Tái chế giúp chuyển hướng phần lớn khối lượng này khỏi bãi chôn lấp, tiết kiệm quỹ đất quý giá (đặc biệt quan trọng ở các đô thị đất chật như TP.HCM) và kéo dài tuổi thọ của các bãi hiện có.
Bảo tồn Tài nguyên Thiên nhiên: Giảm mạnh nhu cầu khai thác tài nguyên thiên nhiên không tái tạo như đá, cát, sỏi để sản xuất cốt liệu xây dựng; giảm khai thác gỗ; giảm khai thác quặng kim loại. Giúp bảo vệ cảnh quan thiên nhiên khỏi các hoạt động khai thác mỏ, khai thác đá gây hủy hoại môi trường.
Tiết kiệm Năng lượng: Quá trình khai thác, vận chuyển và chế biến nguyên liệu tự nhiên tiêu tốn rất nhiều năng lượng. Việc sản xuất cốt liệu tái chế, kim loại tái chế từ Rác thải xây dựng thường tiêu thụ ít năng lượng hơn đáng kể.
Giảm Phát thải Khí nhà kính: Tiết kiệm năng lượng đồng nghĩa với giảm phát thải CO2. Tránh được phát thải Mêtan từ gỗ và các vật liệu hữu cơ khác phân hủy trong bãi rác. Giảm phát thải từ hoạt động vận chuyển nguyên liệu tự nhiên đi xa. Đặc biệt, việc sản xuất xi măng (thành phần chính của bê tông) là nguồn phát thải CO2 rất lớn; việc sử dụng cốt liệu bê tông tái chế có thể giúp giảm nhu cầu xi măng trong một số ứng dụng.
Giảm Ô nhiễm: Hạn chế ô nhiễm bụi, tiếng ồn, nước từ các hoạt động khai thác đá, cát. Quản lý tốt Rác thải xây dựng giúp ngăn chặn tình trạng đổ trộm bừa bãi gây ô nhiễm đất, nước và mất mỹ quan đô thị.

3.2. Lợi ích Kinh tế:

Tạo ra Sản phẩm Có giá trị Thương mại: Cốt liệu tái chế, kim loại phế liệu, dăm gỗ… là những sản phẩm có thể bán ra thị trường, tạo nguồn doanh thu.
Giảm Chi phí Xây dựng: Sử dụng cốt liệu tái chế thường có giá thành thấp hơn so với cốt liệu tự nhiên, giúp giảm chi phí vật liệu cho các dự án xây dựng, đặc biệt là các công trình hạ tầng. Giảm chi phí vận chuyển nếu cơ sở tái chế gần công trường hơn mỏ vật liệu. Nhà thầu tiết kiệm được chi phí đổ thải tại bãi chôn lấp nếu thực hiện phân loại và tái chế.
Tạo Việc làm Xanh: Ngành công nghiệp tái chế C&D, từ thu gom, phân loại, vận hành máy móc, kiểm soát chất lượng đến marketing sản phẩm, tạo ra nhiều cơ hội việc làm mới.
Thúc đẩy Kinh tế Tuần hoàn: Góp phần xây dựng mô hình kinh tế tuần hoàn trong ngành xây dựng – một ngành sử dụng lượng tài nguyên khổng lồ. Kích thích sự phát triển của các doanh nghiệp tái chế và công nghệ xử lý chất thải trong nước.
Kéo dài Tuổi thọ Hạ tầng: Việc sử dụng nhựa đường tái chế (RAP) trong hỗn hợp bê tông nhựa mới có thể cải thiện một số đặc tính của mặt đường và tiết kiệm chi phí bảo trì.

3.3. Lợi ích Xã hội:

Giảm Tác động Tiêu cực đến Cộng đồng: Ít tiếng ồn, bụi bặm, xe tải hạng nặng từ các mỏ đá, bãi chôn lấp hoạt động gần khu dân cư.
Cải thiện Mỹ quan Đô thị: Giảm thiểu các điểm đổ trộm rác thải xây dựng, giữ gìn cảnh quan đô thị sạch đẹp hơn.
Nâng cao Ý thức Trách nhiệm: Thúc đẩy ý thức về quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường trong ngành xây dựng và cộng đồng.

Phần 4: Thách thức trong Tái chế Rác thải xây dựng

Mặc dù tiềm năng và lợi ích lớn, việc triển khai tái chế Rác thải xây dựng hiệu quả vẫn đối mặt nhiều thách thức, đặc biệt tại Việt Nam:

Thu gom và Logistics: Việc tổ chức thu gom Rác thải xây dựng, nhất là từ các công trình nhỏ lẻ, sửa chữa hộ gia đình, còn gặp nhiều khó khăn. Chi phí vận chuyển vật liệu cồng kềnh này khá cao. Tình trạng đổ trộm, thiếu các điểm tập kết, trung chuyển hợp pháp là vấn đề phổ biến.
Khó khăn trong Phân loại tại nguồn: Thói quen đổ chung các loại rác thải tại công trường còn phổ biến. Việc thuyết phục nhà thầu và công nhân thực hiện phân loại đòi hỏi sự thay đổi nhận thức, quy trình làm việc, không gian bố trí tại công trường và cơ chế giám sát, khuyến khích hiệu quả. Rác thải xây dựng hỗn hợp rất khó và tốn kém để phân loại và tái chế sau đó.
Vấn đề Nhiễm bẩn: Rác thải xây dựng thường bị lẫn nhiều tạp chất phi vật liệu xây dựng (rác sinh hoạt, bao bì…) và các chất nguy hại (amiăng, sơn chì, hóa chất…). Sự nhiễm bẩn này làm giảm nghiêm trọng chất lượng và giá trị của vật liệu tái chế, đặc biệt là cốt liệu. Ví dụ, chỉ một lượng nhỏ thạch cao lẫn vào bê tông tái chế cũng có thể gây vấn đề về độ bền sau này.
Thiếu Hạ tầng Tái chế: Số lượng các cơ sở xử lý, tái chế Rác thải xây dựng quy mô công nghiệp, được đầu tư công nghệ hiện đại, có quy trình kiểm soát chất lượng bài bản ở Việt Nam còn rất hạn chế. Chủ yếu vẫn là các cơ sở nghiền thủ công, quy mô nhỏ, chất lượng sản phẩm không ổn định.
Thị trường cho Sản phẩm Tái chế Chưa Phát triển: Nhu cầu và sự chấp nhận đối với các sản phẩm tái chế từ Rác thải xây dựng, đặc biệt là cốt liệu tái chế, còn hạn chế. Nhiều chủ đầu tư, kỹ sư, nhà thầu vẫn còn tâm lý e ngại về chất lượng hoặc chưa quen với việc sử dụng các vật liệu này. Thiếu các tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia rõ ràng và được công nhận rộng rãi cho cốt liệu tái chế.
Thiếu Chính sách và Quy định Đồng bộ: Thiếu các quy định pháp lý cụ thể, mang tính bắt buộc về tỷ lệ tái chế C&D, về việc ưu tiên sử dụng vật liệu tái chế trong các công trình (đặc biệt là công trình công). Thiếu các công cụ kinh tế hiệu quả (phí chôn lấp cao hơn cho rác chưa phân loại, ưu đãi thuế cho hoạt động tái chế…). Việc thực thi các quy định hiện hành về quản lý chất thải xây dựng và chống đổ trộm còn yếu.
Chi phí và Tính Kinh tế: Chi phí đầu tư cho các nhà máy tái chế hiện đại là rất lớn. Giá thành cốt liệu tái chế đôi khi khó cạnh tranh với cốt liệu tự nhiên (đá, cát) khai thác giá rẻ ở một số địa phương.
Quản lý Chất thải Nguy hại: Việc nhận diện, phân loại, xử lý an toàn các thành phần nguy hại trong Rác thải xây dựng (đặc biệt là amiăng từ các công trình cũ) đòi hỏi quy trình phức tạp, chi phí cao và năng lực chuyên môn đặc biệt mà không phải đơn vị nào cũng đáp ứng được.

Phần 5: Thúc đẩy Tái chế Rác thải xây dựng: Các Biện pháp Hiệu quả

Để vượt qua thách thức và thúc đẩy tái chế C&D, cần một loạt các giải pháp đồng bộ:

Hoàn thiện Khung Pháp lý và Chính sách:
- Ban hành các quy định bắt buộc về việc lập Kế hoạch Quản lý Chất thải C&D cho các dự án xây dựng, phá dỡ.
- Đặt ra các mục tiêu cụ thể về tỷ lệ phân loại, tái chế và tái sử dụng Rác thải xây dựng theo lộ trình.
- Áp dụng chính sách phí chôn lấp dựa trên khối lượng và thành phần (phí cao hơn cho rác hỗn hợp, thấp hơn cho vật liệu đã phân loại hoặc không thể tái chế).
- Xây dựng và ban hành các bộ tiêu chuẩn kỹ thuật quốc gia (TCVN) chi tiết cho các loại vật liệu C&D tái chế (cốt liệu, gỗ, thạch cao…) để đảm bảo chất lượng và tạo niềm tin cho thị trường.
- Quy định hoặc khuyến khích mạnh mẽ việc sử dụng vật liệu C&D tái chế trong các dự án đầu tư công (đường giao thông, hạ tầng đô thị…).
- Tăng cường xử phạt nghiêm khắc đối với hành vi đổ trộm rác thải xây dựng.
- Nghiên cứu áp dụng cơ chế EPR cho một số vật liệu xây dựng.
Phát triển Hạ tầng Xử lý: Quy hoạch và khuyến khích đầu tư (cả nhà nước và tư nhân) xây dựng mạng lưới các trạm trung chuyển, cơ sở phân loại và nhà máy tái chế Rác thải xây dựng hiện đại, phân bố hợp lý theo các vùng kinh tế trọng điểm và các đô thị lớn.
Thúc đẩy Phân loại tại nguồn và Phá dỡ Bền vững: Đưa yêu cầu phân loại tại nguồn vào quy định quản lý xây dựng. Khuyến khích áp dụng kỹ thuật “phá dỡ có lựa chọn” (deconstruction) để tối đa hóa thu hồi vật liệu. Cung cấp các hướng dẫn kỹ thuật, tổ chức đào tạo cho các nhà thầu, công nhân xây dựng.
Phát triển Thị trường cho Sản phẩm Tái chế: Chính sách mua sắm công ưu tiên sản phẩm tái chế. Tổ chức các hội thảo, diễn đàn giới thiệu về chất lượng, lợi ích và ứng dụng của vật liệu C&D tái chế cho các kiến trúc sư, kỹ sư, chủ đầu tư. Hỗ trợ nghiên cứu và phát triển các ứng dụng mới cho vật liệu tái chế.
Công cụ Kinh tế Khuyến khích: Ưu đãi về thuế, tín dụng cho các doanh nghiệp đầu tư vào công nghệ tái chế C&D hoặc sử dụng sản phẩm tái chế. Trợ giá hoặc có cơ chế bù đắp chi phí cho việc thu gom, xử lý C&D đúng quy định.
Nâng cao Nhận thức và Năng lực: Tăng cường tuyên truyền, giáo dục về quản lý và tái chế Rác thải xây dựng cho tất cả các bên liên quan trong ngành xây dựng và cộng đồng. Tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực cho cán bộ quản lý, kỹ thuật viên, công nhân.
Thu thập Dữ liệu và Giám sát: Xây dựng hệ thống thu thập dữ liệu đáng tin cậy về khối lượng phát sinh, tỷ lệ thu gom, tái chế Rác thải xây dựng để làm cơ sở hoạch định chính sách và đánh giá hiệu quả.

Phần 6: Tái chế Rác thải xây dựng tại Việt Nam và TP. Hồ Chí Minh

Bối cảnh: TP. Hồ Chí Minh và các đô thị lớn khác của Việt Nam đang trải qua giai đoạn phát triển xây dựng cực kỳ sôi động. Các dự án hạ tầng lớn (Metro, sân bay Long Thành, cao tốc…), các khu đô thị mới, các tòa nhà cao tầng mọc lên liên tục, đi kèm với đó là hoạt động phá dỡ các công trình cũ. Điều này tạo ra một khối lượng Rác thải xây dựng khổng lồ, ước tính hàng triệu tấn mỗi năm chỉ riêng tại TP.HCM.

Hiện trạng:

Quản lý còn yếu kém: Phần lớn Rác thải xây dựng hiện nay chưa được quản lý một cách hệ thống. Tình trạng đổ trộm ra các khu đất trống, ven kênh rạch, ngoại thành còn rất phổ biến, gây ô nhiễm và mất mỹ quan nghiêm trọng. Việc phân loại tại nguồn trên các công trường nhìn chung chưa được thực hiện tốt.
Tái chế chủ yếu là Phi chính thức và Sơ khai: Hoạt động tái chế chủ yếu tập trung vào việc thu hồi các vật liệu có giá trị cao như kim loại bởi lực lượng “ve chai” hoặc các đơn vị phá dỡ. Một phần bê tông, gạch vỡ có thể được người dân hoặc các đơn vị san lấp tận dụng làm vật liệu lót nền thủ công, nhưng chất lượng không được kiểm soát. Các cơ sở nghiền, sàng lọc C&D thành cốt liệu tái chế đúng quy chuẩn còn rất hiếm.
Thiếu Hạ tầng Chuyên dụng: Việt Nam nói chung và TP.HCM nói riêng đang thiếu trầm trọng các cơ sở xử lý, tái chế Rác thải xây dựng quy mô công nghiệp, được đầu tư công nghệ hiện đại và có quy trình quản lý bài bản.
Chính sách đang Hình thành: Nhận thức được vấn đề, Chính phủ và chính quyền TP.HCM đang bắt đầu quan tâm hơn đến quản lý Rác thải xây dựng. Luật BVMT 2020 đã có quy định khung, yêu cầu chủ nguồn thải phải thực hiện phân loại và có biện pháp xử lý phù hợp. TP.HCM cũng đã có quy hoạch các trạm trung chuyển và khu xử lý chất thải rắn xây dựng, nhưng việc triển khai thực tế còn chậm và gặp nhiều vướng mắc về địa điểm, vốn đầu tư, công nghệ và cơ chế phối hợp. Các tiêu chuẩn kỹ thuật cho việc sử dụng cốt liệu tái chế trong xây dựng cũng đang trong quá trình xây dựng hoặc hoàn thiện.

Tiềm năng và Thách thức: Tiềm năng tái chế Rác thải xây dựng tại TP.HCM và Việt Nam là cực kỳ lớn, có thể đáp ứng một phần đáng kể nhu cầu về vật liệu san lấp, cốt liệu cho hạ tầng giao thông, giảm áp lực khai thác tài nguyên tự nhiên (đặc biệt là cát đang ngày càng khan hiếm). Tuy nhiên, thách thức là rất lớn, đòi hỏi sự thay đổi căn bản trong nhận thức, thói quen của ngành xây dựng, sự đầu tư mạnh mẽ vào hạ tầng, sự hoàn thiện đồng bộ về chính sách và đặc biệt là công tác thực thi, giám sát quyết liệt.

Kết Luận

Rác thải xây dựng và phá dỡ không nên bị coi là thứ bỏ đi, mà cần được nhìn nhận như một nguồn tài nguyên đô thị có giá trị. Trong bối cảnh phát triển đô thị mạnh mẽ và nguồn tài nguyên thiên nhiên ngày càng cạn kiệt, việc thúc đẩy tái chế Rác thải xây dựng không chỉ là một giải pháp quản lý chất thải hiệu quả mà còn là một yêu cầu cấp thiết cho sự phát triển bền vững của ngành xây dựng và của cả nền kinh tế.

Những lợi ích về bảo vệ môi trường, bảo tồn tài nguyên, tiết kiệm năng lượng và hiệu quả kinh tế của tái chế C&D là không thể phủ nhận. Tuy nhiên, để biến tiềm năng thành hiện thực, đặc biệt tại Việt Nam và các đô thị như TP. Hồ Chí Minh, cần phải vượt qua những thách thức về thói quen, hạ tầng, công nghệ, thị trường và chính sách. Một cách tiếp cận tổng thể, đòi hỏi sự cam kết mạnh mẽ từ Chính phủ, sự đầu tư của doanh nghiệp, sự thay đổi trong thực hành của ngành xây dựng và sự tham gia giám sát của cộng đồng là chìa khóa thành công.

Việc xây dựng một nền kinh tế tuần hoàn thực sự trong ngành xây dựng, nơi “rác” của công trình này trở thành “tài nguyên” cho công trình khác, là một hành trình dài nhưng cần phải bắt đầu ngay từ bây giờ. Tái chế Rác thải xây dựng không chỉ giúp chúng ta xây dựng những công trình vững chắc hơn mà còn góp phần xây dựng một tương lai bền vững và đáng sống hơn cho tất cả mọi người.