Tái chế rác thải giấy và carton

Tái Chế Rác Thải Giấy và Carton: Biến Rác Thải Thành Tài Nguyên, Góp Phần Bảo Vệ Môi Trường

Giấy và carton (bìa cứng) là những vật liệu vô cùng quen thuộc và hiện diện khắp nơi trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Từ những tờ báo, trang sách, tài liệu văn phòng, đến các loại hộp, thùng carton đóng gói sản phẩm, bao bì thực phẩm, ly giấy, giấy vệ sinh… chúng đóng vai trò thiết yếu trong truyền thông, thương mại và sinh hoạt.

Tuy nhiên, chính sự phổ biến đó cũng khiến giấy và carton trở thành một thành phần chiếm tỷ trọng lớn trong tổng lượng rác thải rắn sinh hoạt (RTSH) được thải ra mỗi ngày, đặc biệt tại các đô thị lớn và năng động như TP. Hồ Chí Minh. Việc xử lý khối lượng lớn rác thải giấy này bằng phương pháp chôn lấp không chỉ gây lãng phí tài nguyên mà còn tạo áp lực lớn lên các bãi rác và tiềm ẩn nhiều nguy cơ ô nhiễm.

May mắn thay, giấy và carton lại là những vật liệu có khả năng tái chế rất cao. Tái chế rác thải giấy và carton là quá trình thu gom, xử lý và biến đổi giấy đã qua sử dụng thành các sản phẩm giấy mới, giúp tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên, năng lượng, giảm ô nhiễm và mang lại nhiều lợi ích kinh tế – xã hội quan trọng.

Đây là một mắt xích không thể thiếu trong hệ thống quản lý chất thải bền vững và xây dựng nền kinh tế tuần hoàn.

1: Tìm hiểu về Rác thải Giấy và Carton

• Thành phần chính: Giấy và carton được sản xuất chủ yếu từ sợi cellulose, có nguồn gốc từ bột gỗ (nguyên sinh hoặc tái chế). Ngoài ra, trong quá trình sản xuất, giấy có thể được thêm các chất phụ gia để tăng độ trắng, độ bền, khả năng chống thấm…
• Các loại phổ biến:
  • Giấy báo, tạp chí.
  • Giấy in, giấy viết văn phòng.
  • Thùng carton sóng (dùng đóng gói hàng hóa).
  • Bìa carton phẳng (hộp đựng giày, hộp bánh kẹo…).
  • Bao bì giấy các loại (túi giấy, hộp giấy…).
  • Sách vở cũ.
  • Giấy tissue, khăn giấy, giấy vệ sinh (thường khó hoặc không thể tái chế do sợi ngắn và dễ nhiễm bẩn).
• Khối lượng trong RTSH: Tỷ lệ giấy và carton trong tổng lượng RTSH có thể chiếm từ 10-20% hoặc cao hơn tùy thuộc vào địa phương và thói quen tiêu dùng, là một trong những thành phần lớn nhất có khả năng tái chế.
• Khả năng tái chế: Hầu hết các loại giấy và carton sạch, không bị nhiễm bẩn nặng đều có thể tái chế được. Tuy nhiên, chất lượng sợi cellulose sẽ giảm dần sau mỗi lần tái chế.

2: Quy trình Tái chế Rác thải Giấy và Carton

Quy trình tái chế giấy và carton thường bao gồm các bước chính sau:

1. Thu gom (Collection): Rác thải giấy và carton được thu gom từ các nguồn khác nhau:
   • Hộ gia đình: Thông qua các chương trình phân loại rác tại nguồn (nếu có), hoặc phổ biến hơn ở Việt Nam là được bán/cho lực lượng thu mua phế liệu phi chính thức (“ve chai”).
   • Cơ quan, doanh nghiệp, trường học: Thường có hệ thống thu gom riêng hoặc hợp đồng với các công ty thu gom, tái chế.
   • Các điểm thu gom công cộng (ít phổ biến).
   • Yếu tố quan trọng: Việc giữ cho giấy và carton được phân loại riêng, sạch sẽ và khô ráo ngay từ khâu thu gom sẽ quyết định lớn đến hiệu quả và chất lượng của quá trình tái chế sau này.
2. Vận chuyển và Phân loại tại nhà máy (Transportation & Sorting): Rác giấy thu gom được vận chuyển đến các cơ sở thu mua phế liệu lớn hoặc các nhà máy tái chế. Tại đây, chúng được phân loại kỹ hơn thành các cấp khác nhau dựa trên loại giấy và chất lượng sợi (ví dụ: carton riêng, giấy báo riêng, giấy văn phòng trắng riêng, giấy hỗn hợp…). Quá trình này có thể thực hiện thủ công hoặc bằng máy móc tự động (như hệ thống sàng lọc, máy phân loại quang học). Các tạp chất lớn như nhựa, kim loại, nilon, rác thải khác bị loại bỏ.
3. Đóng kiện (Baling): Sau khi phân loại, từng loại giấy được ép chặt thành các kiện lớn (bales) để dễ dàng lưu trữ và vận chuyển đến các nhà máy sản xuất bột giấy tái chế.
4. Đánh bột (Pulping): Các kiện giấy được đưa vào một thiết bị lớn gọi là bể đánh bột (pulper). Tại đây, giấy được trộn với nước và hóa chất (như xà phòng, chất phân tán) và được khuấy trộn mạnh để tách các sợi cellulose ra khỏi nhau, phá vỡ cấu trúc tờ giấy và tạo thành một hỗn hợp sệt gọi là bột giấy (pulp). Các tạp chất lớn còn sót lại như ghim kẹp, băng keo nhựa… sẽ được lọc ra ở giai đoạn này.
5. Làm sạch và Sàng lọc (Cleaning & Screening): Bột giấy thô được bơm qua một loạt các thiết bị sàng lọc với các kích thước lỗ khác nhau và các thiết bị làm sạch ly tâm để loại bỏ các tạp chất nhỏ hơn như cát, sạn, mảnh nhựa nhỏ, keo dính…
6. Khử mực (De-inking): Đối với các loại giấy in (báo, tạp chí, giấy văn phòng), cần phải loại bỏ mực in để tạo ra bột giấy trắng sạch hơn. Quá trình này thường bao gồm:
   • Rửa (Washing): Dùng nước và hóa chất để rửa trôi các hạt mực nhỏ.
   • Tuyển nổi (Flotation): Bơm không khí vào bể bột giấy cùng với hóa chất tạo bọt. Các hạt mực sẽ bám vào bọt khí và nổi lên bề mặt, sau đó được vớt bỏ đi.
7. Tinh chế, Tẩy trắng (Tùy chọn) và Khử màu (Refining, Bleaching, Color Stripping): Bột giấy sau khi làm sạch có thể được đưa qua thiết bị nghiền (refiner) để xử lý sợi cellulose, tạo ra các đặc tính mong muốn cho sản phẩm giấy cuối cùng. Quá trình tẩy trắng có thể được thực hiện để tăng độ trắng của bột giấy (thường sử dụng các hóa chất ít clo hơn trước đây như hydrogen peroxide, ozone). Các thuốc nhuộm màu cũng có thể được loại bỏ.
8. Xeo giấy (Papermaking): Đây là công đoạn tạo thành tờ giấy mới. Bột giấy tái chế (có thể được pha trộn thêm một tỷ lệ bột giấy nguyên sinh tùy thuộc vào yêu cầu chất lượng) được pha loãng với nước và phun đều lên một hệ thống lưới lọc chuyển động liên tục (máy xeo giấy). Nước thoát qua lưới, để lại một lớp màng sợi cellulose ẩm ướt. Lớp màng này tiếp tục đi qua các trục ép (press section) để loại bỏ thêm nước, sau đó đi qua các lô sấy được gia nhiệt (dryer section) để làm khô hoàn toàn, tạo thành tờ giấy hoặc bìa carton mới.
9. Hoàn thiện (Finishing): Giấy hoặc carton thành phẩm được cuộn thành các cuộn lớn hoặc cắt thành các tờ theo kích thước yêu cầu, sẵn sàng cho việc sản xuất các sản phẩm mới như hộp carton, giấy in, giấy vệ sinh, giấy tissue…

3: Lợi ích của việc Tái chế Giấy và Carton

Tái chế giấy và carton mang lại những lợi ích to lớn và rõ rệt:

3.1. Lợi ích Môi trường:

• Bảo tồn Tài nguyên Rừng: Giảm nhu cầu chặt hạ cây xanh để lấy bột giấy nguyên sinh. Ước tính, tái chế 1 tấn giấy có thể cứu được khoảng 17 cây gỗ trưởng thành.
• Tiết kiệm Năng lượng: Quá trình sản xuất giấy từ bột tái chế tiêu thụ ít năng lượng hơn đáng kể (khoảng 40-70%) so với sản xuất từ bột gỗ nguyên sinh, do bỏ qua được các công đoạn khai thác, vận chuyển gỗ và nghiền bột tốn nhiều năng lượng.
• Giảm Tiêu thụ Nước: Sản xuất giấy là ngành sử dụng nhiều nước. Tái chế giúp giảm lượng nước cần dùng trong quy trình sản xuất.
• Giảm phát thải Khí nhà kính: Việc tiết kiệm năng lượng, tránh phát thải mêtan từ giấy phân hủy trong bãi rác, và giảm lượng khí thải từ hoạt động khai thác, vận chuyển gỗ đều góp phần giảm thiểu BĐKH.
• Giảm Ô nhiễm Nước và Không khí: Quy trình sản xuất bột giấy nguyên sinh (đặc biệt là tẩy trắng bằng clo trước đây) có thể gây ô nhiễm nước nghiêm trọng. Quá trình tái chế thường tạo ra ít chất thải ô nhiễm hơn (mặc dù quá trình khử mực vẫn tạo ra bùn thải cần xử lý).
• Giảm Áp lực lên Bãi chôn lấp: Chuyển hướng một khối lượng lớn rác thải giấy khỏi bãi chôn lấp, giúp tiết kiệm không gian và kéo dài tuổi thọ bãi rác.

3.2. Lợi ích Kinh tế:

• Tạo Nguồn Nguyên liệu Giá trị: Bột giấy tái chế là nguồn nguyên liệu quan trọng và thường rẻ hơn bột nguyên sinh cho ngành công nghiệp giấy.
• Tạo Việc làm: Ngành công nghiệp tái chế giấy, từ thu gom, phân loại, xử lý đến sản xuất, tạo ra nhiều việc làm ở các cấp độ khác nhau (“việc làm xanh”). Ở Việt Nam, nó còn đóng góp vào sinh kế của một lực lượng lớn lao động trong khu vực phi chính thức (thu mua phế liệu).
• Giảm Chi phí: Giảm chi phí xử lý rác thải cho đô thị và doanh nghiệp. Giảm chi phí nguyên liệu cho các nhà máy giấy.
• Thúc đẩy Kinh tế Địa phương: Phát triển hạ tầng và công nghiệp tái chế trong nước, giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu hoặc phế liệu giấy.

4: Thách thức và Hạn chế

Mặc dù lợi ích rõ ràng, quá trình tái chế giấy và carton cũng gặp phải một số thách thức:

• Nhiễm bẩn (Contamination): Đây là vấn đề lớn nhất. Giấy và carton bị dính thức ăn thừa, dầu mỡ, hóa chất, hoặc lẫn với các loại rác khác (nhựa, kim loại, thủy tinh vỡ…) sẽ làm giảm chất lượng bột giấy tái chế, khó xử lý và có thể làm hỏng cả một lô hàng. Việc phân loại sạch tại nguồn là cực kỳ quan trọng để khắc phục điều này.
• Các loại Giấy khó/không thể Tái chế:
  • Giấy dính dầu mỡ, thức ăn (hộp pizza bẩn, đĩa giấy đựng thức ăn…).
  • Giấy tráng nhựa, sáp (ly giấy, hộp đựng thực phẩm đông lạnh, giấy gói chống ẩm…).
  • Giấy than, giấy ảnh, giấy nhiệt (hóa đơn, biên lai…).
  • Giấy ăn, khăn giấy, giấy vệ sinh (sợi quá ngắn, thường bị bẩn).
  • Giấy vụn (shredded paper): Sợi quá ngắn, dễ gây tắc nghẽn máy móc (một số nơi chấp nhận nếu bỏ vào túi riêng).
  • Giấy có nhiều keo dán, kim tuyến, vật trang trí khác.
• Suy giảm Chất lượng Sợi: Sợi cellulose bị ngắn và yếu đi một chút sau mỗi chu trình tái chế. Do đó, giấy thường chỉ có thể tái chế được khoảng 5-7 lần. Để đảm bảo độ bền, bột giấy tái chế thường được pha trộn với bột giấy nguyên sinh khi sản xuất các loại giấy yêu cầu chất lượng cao.
• Hạ tầng Thu gom và Phân loại: Cần có hệ thống thu gom riêng biệt hiệu quả và các cơ sở phân loại (MRF) hiện đại. Ở nhiều nơi, hạ tầng này còn thiếu hoặc chưa đồng bộ, đặc biệt là cho rác thải hộ gia đình.
• Biến động Thị trường: Giá cả của các loại giấy phế liệu có thể biến động mạnh tùy thuộc vào cung cầu toàn cầu, ảnh hưởng đến lợi nhuận và sự ổn định của các công ty tái chế.
• Khó khăn trong Khử mực: Các công nghệ in ấn mới (mực UV, mực in kỹ thuật số) có thể khó loại bỏ hơn bằng các phương pháp khử mực truyền thống.

5: Cách Tái chế Giấy và Carton Đúng cách

Để đóng góp hiệu quả vào quá trình tái chế, mỗi cá nhân và tổ chức cần thực hiện đúng cách:

1. Tìm hiểu Quy định Địa phương: Quan trọng nhất là nắm rõ quy định của nơi bạn sống hoặc làm việc: loại giấy nào được chấp nhận tái chế, yêu cầu phân loại thành mấy nhóm, cách thức chuẩn bị (có cần buộc lại, bỏ vào túi riêng…). Thông tin này thường có từ công ty thu gom rác hoặc chính quyền địa phương.
2. Giữ Sạch: Loại bỏ hết thức ăn thừa, dầu mỡ, chất lỏng. Phần giấy bị nhiễm bẩn nặng nên bỏ vào thùng rác còn lại hoặc thùng rác hữu cơ (nếu địa phương có chương trình ủ phân chấp nhận).
3. Giữ Khô: Giấy ẩm ướt sẽ làm giảm chất lượng sợi và có thể gây mốc, làm hỏng các vật liệu tái chế khác cùng chứa trong thùng.
4. Làm Xẹp Hộp Carton: Gấp hoặc làm xẹp các thùng carton để tiết kiệm diện tích chứa và vận chuyển. Gỡ bỏ băng keo quá dày nếu có thể (băng keo giấy hoặc lượng nhỏ băng keo nhựa thường chấp nhận được).
5. Loại bỏ Tạp chất: Lấy hết các vật liệu không phải giấy ra khỏi hộp hoặc bao bì giấy, như túi nilon, xốp, màng bọc bong bóng… Ghim bấm hoặc kẹp giấy nhỏ thường không cần gỡ vì chúng sẽ được loại bỏ trong quá trình đánh bột. Cửa sổ nilon trên phong bì thư nên được gỡ bỏ nếu có yêu cầu.
6. Không bỏ Lẫn Rác Không Tái chế được: Tránh bỏ các loại giấy không tái chế được (đã liệt kê ở phần 4) vào thùng tái chế giấy. Hành động này gọi là “wish-cycling” (mong muốn tái chế) nhưng thực tế lại gây khó khăn cho quá trình xử lý.
7. Xử lý Giấy vụn: Kiểm tra quy định địa phương. Nếu được chấp nhận, thường cần bỏ vào túi giấy hoặc túi nilon trong suốt buộc kín để tránh rơi vãi và tắc nghẽn máy móc.
8. Phân loại theo Nhóm (Nếu yêu cầu): Một số nơi yêu cầu tách riêng carton/bìa cứng khỏi giấy hỗn hợp (báo, tạp chí, giấy văn phòng…).

6: Tái chế Giấy và Carton tại Việt Nam và TP. Hồ Chí Minh

• Hiện trạng:
  • Lượng rác thải giấy và carton phát sinh rất lớn từ các hoạt động công nghiệp, thương mại, dịch vụ và sinh hoạt.
  • Vai trò Thống trị của Khu vực Phi chính thức: Mạng lưới thu mua phế liệu (“ve chai”, các “vựa” thu gom) đóng vai trò cực kỳ quan trọng và hiệu quả trong việc thu gom phần lớn lượng giấy và carton có giá trị (nhất là carton, giấy báo, giấy viết đã sử dụng) từ các hộ gia đình và cơ sở kinh doanh để bán lại cho các nhà máy tái chế. Đây hiện là kênh tái chế giấy chủ yếu từ nguồn thải hộ gia đình.
  • Thu gom Chính thức: Các công ty môi trường đô thị (như CITENCO tại TP.HCM) và các công ty tái chế tư nhân cũng tổ chức thu gom từ các doanh nghiệp, cơ quan. Việc triển khai thu gom riêng giấy/carton tại nguồn từ hộ gia đình trong hệ thống chính thức còn rất hạn chế hoặc chỉ ở dạng thí điểm, gắn liền với lộ trình thực hiện phân loại rác tại nguồn theo Luật BVMT 2020.
  • Ngành Công nghiệp Tái chế: Việt Nam có ngành công nghiệp tái chế giấy đang phát triển, với nhiều nhà máy sản xuất bột giấy tái chế và các sản phẩm giấy từ nguồn nguyên liệu này (chủ yếu là giấy bao bì, giấy tissue, một phần giấy in viết…). Ngành này phụ thuộc vào cả nguồn cung trong nước (từ ve chai và thu gom chính thức) và nguồn giấy phế liệu nhập khẩu.
  • Thách thức: Chất lượng giấy phế liệu thu gom trong nước thường không đồng đều và tỷ lệ tạp chất còn cao, đặc biệt khi lẫn trong rác sinh hoạt. Việc phân loại tại nguồn theo quy định pháp luật vẫn chưa được thực hiện rộng rãi và đồng bộ. Hạ tầng thu gom riêng biệt còn thiếu. Công nghệ tái chế một số loại giấy phức tạp (như hộp sữa) còn hạn chế. Thị trường giấy tái chế có nhiều biến động.
• Cơ hội tại TP.HCM và Việt Nam: Tiềm năng thu hồi và tái chế giấy, carton còn rất lớn nếu thực hiện tốt việc phân loại tại nguồn theo Luật BVMT 2020. Cần có chính sách hỗ trợ, tích hợp hiệu quả lực lượng thu gom phi chính thức vào hệ thống quản lý chung. Đầu tư nâng cấp hạ tầng phân loại và các nhà máy tái chế hiện đại. Đẩy mạnh tuyên truyền, giáo dục để người dân hiểu và thực hiện phân loại đúng cách. Doanh nghiệp có thể đóng vai trò lớn trong việc sử dụng bao bì bền vững, dễ tái chế và tham gia các chương trình thu hồi.

Kết Luận

Tái chế rác thải giấy và carton là một hoạt động mang lại lợi ích kép rõ ràng: vừa bảo vệ môi trường, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, tiết kiệm năng lượng, giảm phát thải, vừa tạo ra giá trị kinh tế và việc làm. Đây là một mắt xích quan trọng trong hệ thống quản lý chất thải bền vững và là một trụ cột của nền kinh tế tuần hoàn.

Để quá trình tái chế đạt hiệu quả cao nhất, yếu tố then chốt nằm ở khâu phân loại tại nguồn. Việc giữ cho giấy và carton sạch sẽ, khô ráo và tách biệt khỏi các loại rác khác ngay từ đầu sẽ quyết định chất lượng của nguyên liệu tái chế và sự thành công của cả chu trình.

Tại Việt Nam, mặc dù còn nhiều thách thức trong việc triển khai đồng bộ và hiệu quả, nhưng tiềm năng tái chế giấy và carton là rất lớn. Với khung pháp lý ngày càng hoàn thiện, sự nỗ lực của các đơn vị quản lý, sự năng động của ngành tái chế (cả chính thức và phi chính thức) và đặc biệt là sự thay đổi nhận thức, hành động của mỗi người dân và doanh nghiệp, chúng ta hoàn toàn có thể nâng cao tỷ lệ và hiệu quả tái chế giấy, biến rác thải thành tài nguyên quý giá.

Hãy cùng chung tay phân loại giấy và carton đúng cách ngay hôm nay để góp phần xây dựng một tương lai xanh hơn, sạch hơn và bền vững hơn.